"ΤΑ ΟΝΤΑ ΤΗΣ ΣΤΙΓΜΗΣ"! ΕΝΑ ΑΚΟΜΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΠΟΝΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ!

 ΤΑ  ΟΝΤΑ  ΤΗΣ  ΣΤΙΓΜΗΣ

Γράφει η Ελένη Ευαγγελοπούλου,PhD

" Στον Αδη θα κατέβω και στον Παράδεισο,τον Χάρο ν' ανταμώσω δυό....

λόγια να του πω.....", λέει ο ανώνυμος ποιητής. Το πρόβλημα όμως είναι η επάνοδος στον κόσμο των ανθρώπων και με ποιά γνώση. Πολλοί κατέβηκαν στον Αδη ζώντες.Εκπρόσωποι της ανθρώπινης επιθυμίας να αντιταχθεί στο πεπρωμένο με όπλα τη δύναμη, την τέχνη ή τη γνώση,χρησιμοποιώντας μια από τις οδούς που προσδιόριζε η γεωγραφία του θρύλου, ώστε να διευκολύνεται η κάθοδος αλλά και να εξασφαλίζεται η επιστροφή. Η λίμνη της Λέρνας στην Αργολίδα, από όπου κατέβηκε στον Αδη ο Διόνυσος, ή ο ωκεανός, πέρα από τη χώρα των Κιμμερίων, από όπου πέρασε ο Οδυσσέας. Εκεί,ο ομηρικός ήρωας συνάντησε τη νεκρή μητέρα του,μίλησε με την σκιά του Τειρεσία,που του προείπε το ταραχώδες μέλλον του και άκουσε τον Αχιλλέα να του ομολογεί πως είναι προτιμότερο να ζεις,κι ας είσαι ο έσχατος των ανθρώπων,παρά να είσαι βασιλιάς των νεκρών. Στον Αδη κατέβηκε και ο Ορφέας, προφήτης και μάγος της μουσικής. Μάγεψε με την τέχνη του τον Κέρβερο και πήρε μαζί του την Ευρυδίκη,με τον όρο όμως να μη την κοιτάξει μέχρι να φθάσουν στο φως. Ανυπόμονος ο Ορφέας στράφηκε για να την αντικρίσει και η Ευρυδίκη επέστρεψε στον κόσμο των σκιών.Η μαγεία της μουσικής δεν κατάφερε να νικήσει τον θάνατο. Με τον θάνατο πάλεψε και ο Ηρακλής,όπως και ο Διγενής,αιώνες αργότερα,στο πεδίο του θρύλου. Ο Διγενής ηττήθηκε,ο Ηρακλής όμως νίκησε με έπαθλο την Αλκμήνη,που την έφερε πίσω στον σύζυγό της,τον βασιλιά Αδμητο.

Στον χώρο των μυθολογικών αφηγήσεων ελάχιστοι κερδίζουν το δώρο της επιστροφής στη ζωή. Συνήθως κάτι συμβαίνει και το δώρο οι θεοί το παίρνουν πίσω.Στην ακύρωση του θαύματος αναφέρεται η " Διακοπή " του Κ.Π.Καβάφη, ένα συμβολικό ποίημα που δημοσιεύθηκε το 1901.

" Το έργο των θεών διακόπτομεν εμείς

   τα βιαστικά και άπειρα όντα της στιγμής.

   Στης Ελευσίνας και στης Φθίας τα παλάτια 

   η Δήμητρα κ η Θέτις αρχινούν έργα καλά

   μες σε μεγάλες φλόγες και βαθύν καπνόν.Αλλά 

   πάντοτε ορμά η Μετάνειρα από τα δωμάτια 

   του βασιλέως,ξέπλεκη και τρομαγμένη,

   και πάντοτε ο Πηλεύς φοβάται και επεμβαίνει ".

" Πάντοτε",και μάλιστα επαναλαμβανόμενο,για να τονίσει ο ποιητής την ατελέσφορη προσπάθεια,το αναπόδραστο.

Ο Καβάφης αναφέρεται,βεβαίως,στον μύθο του Αχιλλέα,γιου της θεάς Θέτιδος και του θνητού Πηλέα,ο οποίος φοβήθηκε όταν η θεά προσπάθησε να κάψει στη φωτιά τα θνητά στοιχεία του παιδιού και τον άρπαξε από τα χέρια της.Το ίδιο προσπάθησε να κάνει και η θεά Δήμητρα με τον Δημοφώντα,γιο του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού και της Μετάνειρας.Η μητέρα,βλέποντας τη Δήμητρα να κρατάει το παιδί της επάνω από την πυρά φοβήθηκε και διέκοψε το έργο της θεάς.Ετσι ο Δημοφών έμεινε " ον της στιγμής ".

Εκτός από τη φωτιά το μυστικό της αθανασίας μπορεί να βρίσκεται σε ένα μαγικό χορτάρι ή σε μια πηγή με το νερό της αθανασίας,σαν αντίθεση στην " πηγή της λήθης " της μυθολογίας ή στο " νερό της αρνησιάς " των δημοτικών τραγουδιών.Από μια τέτοια πηγή αθανασίας ξεδίψασε ο Γλαύκος,ο γιος του Σισύφου.Οι θνητοί δεν πίστεψαν οτι ο Γλαύκος έγινε αθάνατος,γιαυτό έπεσε στο πέλαγος και μεταμορφώθηκε σε θαλασσινό θεό.Επειδή όμως η απιστία τιμωρείται,ακόμη και στο μύθο,η εμφάνιση του Γλαύκου έγινε συνώνυμη του θανάτου για τους ναυτικούς που τον αντίκριζαν στη θάλασσα.Ο πατέρας του,ο Σίσυφος,κατέβηκε και αυτός στον Αδη και απαίτησε να του δοθεί η δυνατότητα να επιστρέψει στη γη και στο βασίλειό του.Και γύρισε στην Κόρινθο όπου έζησε ως τα βαθιά γεράματα.Ο άλλος Γλαύκος της μυθολογίας,γιος του Μίνωα και της Πασιφάης,ανασταίνεται από ένα μαγικό χόρτο.Σύμφωνα με άλλη παραλλαγή του μύθου τον ανέστησε ο Ασκληπιός,τον οποίον όμως τιμώρησε ο Δίας επειδή ανάσταινε τους ανθρώπους με το θαυματουργό αίμα της Γοργόνας.Αυτά μας ιστορεί ο Απολλόδωρος.Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει και την ιστορία ενός άλλου ήρωα που θέλησε να γίνει αθάνατος.Ο Πτερέλαος,γιος ή εγγονός του Ποσειδώνα,έγινε αήττητος και αθάνατος χάρη σε μια χρυσή τρίχα που του έβαλε στα μαλλιά ο Ποσειδώνας.Οταν όμως η κόρη του Κομαιθώ ερωτεύθηκε τον εχθρό του πατέρα της Αμφιτρύωνα,αποφάσισε να ξεριζώσει την πατρική τρίχα της αθανασίας.Η ταύτιση της δύναμης και της αθανασίας με μια τρίχα,όπως γίνεται και στην ιστορία του Σαμψών,είναι η διδακτική του μύθου.Η δύναμη εύκολα χάνεται όπως ασήμαντο είναι και το όριο ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο. ".....μία ροπή και ταύτα πάντα θάνατος διαδέχεται ",γράφει ο Ιωάννης Δαμασκηνός,μιμούμενος τον στίχο του αρχαίου επιγράμματος: " Πας ο βίος τοιόσδε,ροπή μόνον ".

Για να πας στον Κάτω Κόσμο και να επιστρέψεις πρέπει να είσαι θεός,ημίθεος ή ήρωας.Η χρειάζεται ένα θαύμα για να αναστραφεί ο χρόνος.Δεν έχουμε σαφείς πληροφορίες για τα θαύματα που θρυλείται οτι επιτελούσε ο μύστης Απολλώνιος ο Τυανέας τον 1ο αι.μ.Χ.Οπως έλεγαν έφερνε τους νεκρούς στη ζωή. Ωστόσο,ο ήρωας ενός ποιήματος που είναι γνωστό ως " Απόκοπος ",αφού δεν ελπίζει στο θαύμα καταφεύγει στο όνειρο για να ταξιδέψει στον Αδη και να επιστρέψει.Από τον δρόμο του ονείρου ο ήρωας " εμπήκε εις μνήμα σκοτεινόν ,εις γη κι ανήλιον χώμα ".Εκεί τον συναντούν οι σκιές και τον ρωτούν αν οι ζωντανοί τους θυμούνται.Ο αφηγητής-ποιητής δεν θα τους παρηγορήσει: "Οι νες οπού εχηρέψασι αλλών χείλη φιλούσιν". Ισως να είναι η εκδίκηση του θανάτου η λησμονιά, επειδή αποτελεί ένα είδος ανάστασης,αναζωογόνησης των ζώντων, περισσότερο συμβατής με τα ανθρώπινα μέτρα.Για τον δημιουργό του έργου,τον Μπεργαδή,δεν γνωρίζουμε πολλά.Εζησε,μάλλον,στα τέλη του 14ου-μέσα του 15ου αι.και καταγόταν από την Κρήτη.Ο "Απόκοπος", "ρίμα λογιωτάτη" σύμφωνα με τον εκδότη του,γράφτηκε πιθανότατα λίγο πριν από την Αλωση και τυπώθηκε στη Βενετία το 1519.

Αν όμως ο χώρος του μύθου αφήνει αμυδρές ελπίδες ανάστασης στο γένος των βροτών,τα δημοτικά τραγούδια αποκλείουν οποιαδήποτε πιθανότητα αθανασίας ή επιστροφής από τον Κάτω Κόσμο,ανεπηρέαστα από την παρηγορητική χριστιανική εσχατολογία: " Οταν στερέψει η θάλασσα και γίνει περιβόλι

                                           κι όταν θα κάμ' η ελιά κρασί και το σταφύλι λάδι

                                           τότε θα περιμένουμε να 'ρθουν από τον Αδη ".

Ο λαϊκός ποιητής δεν τρέφει ψευδαισθήσεις,δεν πιστεύει στο θαύμα: 

" Να 'τανε να γυρίζανε του κόσμου οι πεθαμένοι,

  δε θα 'κλαιε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα,

  δε θα 'κλαιγαν τ' αντρόγυνα τα πολυαγαπημένα ".

Ο Κύριος που δημιούργησε τον τέλειο κόσμο,σύμφωνα με τον ανώνυμο ποιητή,

τρία πράγματα δεν έκανε: ".....γιοφύριν εις την θάλασσα και γιαγερμό στον Νάδη

                                               και σκάλαν εις τον ουρανό να πχαίνουν να γιαγέρνουν". 

" Γιαγερμός "είναι η επάνοδος.

Για να χαλαρώσει τα ασφυκτικά δεσμά του χρόνου ο άνθρωπος της όποιας εποχής,καταγωγής ή θρησκείας έπλασε αφηγήσεις και θρύλους για την ανέφικτη αθανασία.Ενα δώρο που οι θεοί δεν το χαρίζουν στα  " όντα της στιγμής ".