ΠΟΙΕΣ ΗΤΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ-ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ!

από τον Μάκη Βραχιολίδη

Η πρώτη ελληνική εφημερίδα εκδόθηκε τον Ιούνιο του 1784 στη Βιέννη, από τον Γεώργιο Βεντότη. Ονομάστηκε Ταχυδρόμος της Βιέννης, ήταν εβδομαδιαία, ωστόσο η κυκλοφορία της διεκόπη μετά από πιέσεις...

της Υψηλής Πύλης προς την Αυστρία, πριν καν συμπληρωθεί ένας μήνας από την ίδρυσή της. Ο Βεντότης πρόλαβε να εκδώσει τρία φύλλα, αλλά δεν σώζεται κανένα αντίτυπο.^[1]

Η πρώτη σωζόμενη ελληνική εφημερίδα (Δεκέμβριος 1790-1797) είναι η Εφημερίς των αδελφών Μαρκίδων Πούλιου. Οι δύο ευπατρίδες εκδότες στο έντυπό τους δημοσίευσαν «τα επαναστατικά φυλλάδια του Ρήγα», ενώ εξασφάλιζαν σταθερή ροή ειδήσεων, οικονομικού ή πολιτικού περιεχομένου, από τον ευρωπαϊκό περιοδικό τύπο,^[2] η δε εφημερίδα συνδέθηκε άμεσα με τις ελπίδες που τροφοδότησε στους Έλληνες η Γαλλική Επανάσταση. Διέκοψε την κυκλοφορία της τον Δεκέμβριο του 1797, όταν με νέα παρέμβαση της Τουρκίας συνελήφθησαν από την αυστριακή αστυνομία, τόσο ο Ρήγας Φεραίος όσο και οι εκδότες αδελφοί Πούλιου, ως συνεργοί του. Οι τελευταίοι όμως, δεν παραδόθηκαν στην Υψηλή Πύλη γιατί ήταν αυστριακοί πολίτες, σε αντίθεση με τον Ρήγα, που, λίγους μήνες αργότερα δολοφονήθηκε στα παγωμένα νερά του Δούναβη.^[3]

Ο Αυστριακός Hall ήταν εκδότης των Ειδήσεων δια τα Ανατολικά Μέρη, βραχύβιας ελληνόφωνης εφημερίδας (Ιούλιος 1811 - 27/12/1811), με περιεχόμενο ιστορικό, εμπορικό, φιλολογικό. Κυκλοφορούσε 8σέλιδη, σε μικρό σχήμα δις της εβδομάδος, στη δε καταγραφή των πολιτικών ειδήσεων τηρούσε, όχι απλά ουδέτερη στάση, αλλά πρακτικά υπηρετούσε τα πολιτικοοικονομικά συμφέροντα της Αυστρίας.^[4] Η παραίτηση του συντάκτη της εφημερίδας Ε. Πόποβιτς, έφερε στο προσκήνιο τον ιατρό Δημήτρη Αλεξανδρίδη ο οποίος εμφανίστηκε μεν ως συνεχιστής των Ειδήσεων δια τα Ανατολικά Μέρη, αλλά στο τέλος της ίδιας χρονιάς διέκοψε την έκδοσή της για να ιδρύσει τον Ελληνικό Τηλέγραφο, την μακροβιότερη προεπαναστατική εφημερίδα η οποία επιβίωσε έως και 15 χρόνια μετά την Επανάσταση (1836).

Το περιεχόμενο του Ελληνικού Τηλέγραφου ήταν πολιτικό και δευτερευόντως φιλολογικό, εμπορικό. Γεγονότα και ειδήσεις από τουρκικές επαρχίες και την Ελλάδα, επιστολές προερχόμενες από την Κωνσταντινούπολη, τις Ηγεμονίες, την ηπειρωτική Ελλάδα και τα Επτάνησα εμπλούτιζαν την ύλη της εφημερίδος, χωρίς να λείπουν ειδήσεις για την ασφάλεια των θαλασσών, την καταπολέμηση της πειρατείας, τις επιδημίες που σάρωναν την Τουρκία και την Ευρώπη, ακόμη και ενημέρωση για τις καιρικές συνθήκες.^[5] Στα αρχεία της εφημερίδος υπάρχουν αναφορές για τις επιτυχίες του εκπαιδευτικού συστήματος του Κούμα στο Φιλολογικό Γυμνάσιο Σμύρνης, όπου μεταξύ άλλων διδάσκονταν η Φυσική, η Αστρονομία, η Ανατομία και η Χημεία.^[6]

Ο Δ. Αλεξανδρίδης, το 1817 εξέδωσε και τον Φιλολογικό Τηλέγραφο καλύπτοντας εκτενέστερα το κομμάτι των φιλολογικών ειδήσεων, συνδράμοντας παράλληλα στην ευρυμάθεια του γένους και τη διάδοση της παιδείας. Ωστόσο, στο πεδίο των θετικών επιστημών, η εβδομαδιαία έκδοση η οποία επιβίωσε ως το 1821, ασχολήθηκε με μετεωρολογικά φαινόμενα και την αστρονομία, επιδιώκοντας να διαλύσει τις δοξασίες όσων εκλάμβαναν τις εκδηλώσεις της φύσης ως οργή του Θεού.^[7]

Στη δεκαετία ανάπτυξης του ελληνόφωνου Τύπου της ελληνικής διασποράς (1811-1821), εμφανίζονται ακόμη πέντε περιοδικές εκδόσεις, σε Βιέννη-Παρίσι: Καλ­λιόπη (Βιέννη, 1819-1821), Μέλισσα (Παρίσι, 1819-1821), Αθηνά (Παρίσι 1819), Μουσείον (Παρίσι 1819) και Ερμής ο Λόγιος (Βιέννη, 1811-1821). Όλα τα προαναφερθέντα έντυπα κάλυπταν ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων.

Το 8σέλιδο φιλολογικό περιοδικό Καλλιόπη κυκλοφορούσε ανά 15νθήμερο, διευθυντής του ήταν ο Αθανάσιος Σταγερίτης και θεωρήθηκε αντίπαλο δέος του Λόγιου Ερμή, που εξέφραζε τις θέσεις του Κοραή.^[8] Στο πλαίσιο της ενασχόλησης του περιοδικού με τις θετικές επιστήμες, συναντάμε αναφορές αστρονομικού περιεχομένου, όπως εκλείψεις ηλίου και σελήνης, για το σφαιροειδές σχήμα της γης, αλλά και περιγραφές φυσικών φαινομένων (π.χ. παλίρροια), καθώς και άρθρα φυσιογνωστικού χαρακτήρα, όπου περιγράφονται οι θεωρίες περί κομητών.^[9]

Η Μέλισσα εκδόθηκε από τον Σ. Κονδό, απετέλεσε δε απάντηση του κοραϊκού κύκλου στα περιοδικά Αθηνά και Μουσείον τα οποία αντιτίθεντο στον μεγάλο διαφωτιστή. Η Μέλισσα δημοσίευε «άρθρα και κείμενα προωθημένης, προοδευτικής ιδεολογίας και εθνικών προβληματισμών» ^[10] , αλλά και διθυραμβικά σχόλια για «...τα αγαθά των νεώτερων μαθημάτων» που εισήγαγε ο Κούμας στη Σμύρνη, επαινούσε δε τις προσπάθειες του αρχιδιδασκάλου Βαρδαλάχου για την απόκτηση βιβλιοθήκης μαθηματικών και φυσικών οργάνων.^[11]

Η Αθηνά και το Μουσείον ήταν αποτυχημένες-σε ό,τι αφορά στην αντοχή τους στο χρόνο-περιοδικές εκδόσεις του Παναγιώτη Ιωαννίδη, με το Μουσείον να αριθμεί μόνο ένα φύλλο. Ωστόσο, σε αυτό ανέδειξε ως στόχους του τις επιτυχίες των Ευρωπαίων στη φιλολογία, τις τέχνες, τα φυσικομαθηματικά και τις επιστημονικές εφευρέσεις.^[12] Τέλος, στο φιλολογικό περιοδικό Αθηνά που εξέδωσε 6 συνολικά τεύχη επισημαίνονται «αναφορές στις θετικές επιστήμες και ειδικότερα στη Φυσική... ».^[13]

Σημείωση: Για τον Λόγιο Ερμή χρειάζεται ειδική και εκτενής παρουσία η οποία θα γίνει σε άλλη ανάρτηση! 

---

[1] Κ. Μάτσου, «Ο ελληνικός προεπαναστατικός τύπος της Βιέννης», http://katerinamatsou.blogspot.gr/2011/11/blog-post 5384.html.

[2] Σ. Αθήνη, «Τα προεπαναστατικά φιλολογικά περιοδικά: εκδοχές διαλόγου με τις ξένες γραμματείες», σ. 157.

[3] Κ. Μάτσου, ό.π., http://katerinamatsou.blogspot. gr/2011/11/blog-post 5384.html.

[4] Αργυροπούλου Ρ./ Ταμπάκη Α. κ.α., «Τα ελληνικά προεπαναστατικά περιοδικά. Ευρετήρια», τόμ. Α'-Γ', σ. ιγ'.

[5] Ρ. Αργυροπούλου / Α. Ταμπάκη κ.α., ό.π., σ. λς', λζ', λη'.

[6] Β. Παππάς: «Οι Φυσικές Επιστήμες και τα προεπαναστατικά περιοδικά. Η περίπτωση του "Λόγιου Ερμή"», σ.2.

[7] Β. Παππάς: ό.π.,, σ.2.

[8] «Τα Προεπαναστατικά Έντυπα», http://fourtounis.gr/arthra/2011/07/10/10-07-2011.html.

[9] Β. Παππάς: ό.π.,, σ.2.

[10] «Τα Προεπαναστατικά Έντυπα», ό.π.

[11] Β. Παππάς: ό.π.,, σ.2.

[12] Β. Παππάς: ό.π.,, σ.1.

[13] Β. Παππάς: ό.π.,, σ.1.