Μια μελανή σελίδα στην ιστορία της καθολικής Εκκλησίας
Γράφει ο Γιάννης Σιατούφης
Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, επειδή ο πατριάρχης ήταν πολύ κοντά στον βυζαντινό...
αυτοκράτορα και είχε την κοσμική εξουσία συνεχώς στο πλευρό του, δε χρειάστηκε κάποιον επιπρόσθετο μηχανισμό διατήρησης της εξουσίας, ενώ η Δυτική Καθολική Εκκλησία χρειάστηκε τις βάρβαρες ανακρίσεις και τις εκτελέσεις.
Η Ιερά Εξέταση (Sacra Inquisitio) υπήρξε ένας θεσμός της Δυτικής Εκκλησίας που αρχικά είχε ως σκοπό την καταπολέμηση των αιρέσεων, αλλά στην πορεία εξελίχθηκε σε ένα «εργαλείο» που το εκμεταλλεύτηκαν οι ηγεμόνες της εποχής για να εξοντώνουν τους πάσης φύσεως εχθρούς τους, εξασφαλίζοντας έτσι την απολυταρχική εξουσία τους.
Ιστορικά υπήρξαν τρεις θεσμοί Ιεράς Εξέτασης: ο πρώτος είχε την ονομασία «Μεσαιωνική Ιερά Εξέταση». Ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα για να καταπολεμήσει την αίρεση των Καθαρών ή Αλβιγίων, που ήταν μια εξέλιξη της αίρεσης των Παυλικιανών-Βογομίλων. Οι σύνοδοι της Τουρ (1163) και της Τουλούζης (1229) καθιέρωσαν τη σύσταση ειδικών εκκλησιαστικών επιτροπών για την αναζήτηση των αιρετικών. Ήδη το 1163 ο πάπας Αλέξανδρος Γ΄ ζητά από τους ηγεμόνες να τους καταδιώκουν απειλώντας με φυλάκιση και δήμευση της περιουσίας τους, ενώ ο Ιννοκέντιος Γ΄ αναθέτει σε ιερωμένους την καταστολή των αιρέσεων στη Γαλλία. Ακολούθησαν τα διατάγματα του Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β΄ που νομιμοποιούσαν το θάνατο των αιρετικών στην πυρά. Μέσα σε αυτό το κλίμα ο πάπας Γρηγόριος Θ΄ το 1227 ανέθεσε σε δύο δομινικανούς μοναχούς να αναλάβουν δράση κατά των αιρετικών στη Φλωρεντία και στη Γερμανία. Το 1231 θεσμοθέτησε την ισόβια φυλάκιση των μετανοούντων, ενώ τους αμετανόητους αιρετικούς τους παρέδιδαν στις πολιτικές αρχές για να τους εκτελέσουν. Αργότερα δόθηκε και στο τάγμα των Φραγκισκανών αντίστοιχη αποστολή σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
Οι ιεροεξεταστές ήταν έκτακτοι εκκλησιαστικοί δικαστές, που αντλούσαν την εξουσία από τον παπικό διορισμό. Έργο τους η καταστολή της αίρεσης με καταδίωξη όλων των ανθρώπων που σχετίζονταν με το δόγμα, ακόμη και αυτών που δεν κατέδιδαν αιρετικούς. Στη συνέχεια προστέθηκαν στα παραπτώματα η μαγεία, η μαντεία, η μοιχεία, η σοδομία, η βλασφημία, η ιεροσυλία και η τοκογλυφία.
Η «μεσαιωνική Ιερά Εξέταση» δρούσε μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα. Τότε ήταν που ιδρύθηκε ο δεύτερος θεσμός, η «Ισπανική Ιερά Εξέταση», για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των Εβραίων. Μετά τη δημιουργία του ενωμένου ισπανικού βασιλείου με το γάμο του βασιλιά της Αραγονίας Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας της Καστίλης τέθηκε το ζήτημα των Μαράνων. Οι Μαράνοι ήταν κρυπτοεβραίοι, που είχαν παραμείνει στην Ισπανία μετά τους διωγμούς των Εβραίων και τον αναγκαστικό εκχριστιανισμό τους. Ο πάπας Σίξτος ο Δ΄ επέτρεψε στους βασιλείς της Ισπανίας να διορίσουν ιεροεξεταστές το 1478 που θα αναλάμβαναν τη δίωξη των Μαράνων, που τους θεωρούσαν πρόβλημα για την ενότητα του βασιλείου τους. Ήταν η πρώτη φορά που το θεσμό της Ιεράς Εξέτασης των έλεγχαν απόλυτα οι Ισπανοί μονάρχες και οι ιεροεξεταστές ήταν τα όργανα επιβολής της απολυταρχικής εξουσίας τους.
Στην Ισπανική Ιερά Εξέταση (El Santo Officio) προήδρευε ο μέγας ή γενικός ιεροεξεταστής που διοριζόταν από τον Ισπανό βασιλιά με έγκριση του πάπα. Είχε γύρω του το «Συμβούλιο της ύπατης και γενικής Εξέτασης» που το αποτελούσαν άτομα που διοριζόταν με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά και του μέγα ιεροεξεταστή. Ο πρώτος μέγας ιεροεξεταστής ο δομινικανός Θωμάς Τορκεμάδα υπήρξε ο οργανωτής της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης. Στην αρχή στράφηκε στους Μαράνους. Μετά το μεγάλο διωγμό των Εβραίων της Ισπανίας το 1492 πολλοί Εβραίοι, για να γλιτώσουν τον εκτοπισμό, αναγκάστηκαν να βαπτιστούν χριστιανοί. Λίγα χρόνια αργότερα με το διωγμό των τελευταίων μουσουλμάνων από την Ισπανική χερσόνησο εμφανίστηκε μία άλλη κατηγορία ανθρώπων, οι μουσουλμάνοι που είχαν ασπαστεί το χριστιανισμό από ανάγκη, οι Moriscos. Αυτή η νέα κατηγορία ατόμων έγιναν το επόμενο αντικείμενο διωγμών της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης, όπως και οι κρυπτοεβραίοι, γιατί προκαλούσαν την έχθρα των «παλαιών και γνήσιων χριστιανών». Ταυτόχρονα ξεκίνησε ο διωγμός των οπαδών της Μεταρρύθμισης, τους Alumbrados.
Η ισπανική Ιερά Εξέταση έδρασε ακόμη και στις ισπανικές αποικίες (π.χ. Μεξικό, Περού) και αποτέλεσε το καλύτερο εργαλείο για την εξασφάλιση της απολυταρχικής και συγκεντρωτικής εξουσίας των μοναρχών της εποχής. Τελικά καταργήθηκε στην Ισπανία το 1808 από τον Μ. Ναπολέοντα και, αφού ανασυστήθηκε για λίγο, καταργήθηκε οριστικά το 1834.
Τελευταίος θεσμός ήταν η Ρωμαϊκή Ιερά Εξέταση, η οποία ιδρύθηκε το 1542 από τον πάπα Παύλο τον Γ΄. Πρόκειται για μια επιτροπή 6 καρδινάλιων με δυνατότητα να διορίζουν εκπροσώπους ιεροεξεταστές. Το κλίμα τρομοκρατίας που έφερε άλλες φορές βρισκόταν σε έξαρση και άλλες φορές σε ύφεση ανάλογα με τον πάπα. Με τα χρόνια η δράση της περιορίστηκε, χωρίς να λείπουν καταδίκες και εκτελέσεις, όπως ο Τζιορντάνο Μπρούνο. Από τον 17ο αιώνα ασχολείται κυρίως μα την καύση βιβλίων, τη ζωή και την τάξη της Εκκλησίας και τη συμπεριφορά των πιστών. Από το 18ο αιώνα αρχίζουν πλέον οι πολιτικές αρχές να αρνούνται να εκτελέσουν αποφάσεις της Ιεράς Εξέτασης, μέχρι που καταργήθηκε.
Αυτά τα 500 χρόνια (13ος-18ος) που έδρασε η Ιερά Εξέταση επιδόθηκε σε ένα ανελέητο κυνήγι αιρετικών, μαγισσών και όποιων άλλων απειλούσαν τη θρησκευτική και πολιτική εξουσία της εποχής. Η ισπανική, που ήταν η πιο ανελέητη Ιερά Εξέταση, χώριζε τους αιρετικούς στις παρακάτω κατηγορίες: 1) οι αθεράπευτα αμετανόητοι καταδικάζονταν στην πυρά και μάλιστα σε αργή καύση! 2) Οι μερικώς έως ολικώς μετανοημένοι, που λύγιζαν σε κάποια φάση των βασανιστηρίων και είχαν βελτιωμένο θάνατο, αφού ο δήμιος τους στραγγάλιζε ακαριαία πριν τους κάψει. 3) Οι αυτοβούλως μετανοημένοι, οι οποίοι λύγιζαν πριν τα βασανιστήρια και καταδικάζονταν είτε σε καταναγκαστική κωπηλασία στις βασιλικές γαλέρες είτε υποχρεώνονταν να φορούν για πάντα ένα χιτώνιο «μολυβόχρουν» ή «πορτοκαλόχρουν» με ένα κόκκινο σταυρό στο στήθος. Καταδικάζονταν έτσι σε κοινωνική απομόνωση και οικονομική εξαθλίωση. Δημεύονταν οι περιουσίες τους και κανείς δεν τους μιλούσε ούτε τους έδινε δουλειά!
Μπορούσε ο οποιοσδήποτε να καταγγείλει τον οποιοδήποτε ΣΤΗΝ Ιερά Εξέταση, ακόμη και με ασύστολα ψεύδη, εξασφαλίζοντας την ανωνυμία του. Ο κατηγορούμενος αγνοούσε τελείως την κατηγορία και καλούνταν να απολογηθεί στα τυφλά. Έπειτα φυλακιζόταν σε φυλακή, όχι δημόσια, αλλά ειδική, που ονομαζόταν μυστική, βρισκόμενος σε πλήρη και διαρκή απομόνωση.
Μετά άρχιζε το δικαστικό κομμάτι της διαδικασίας και, εφόσον δεν ομολογούσε την ενοχή του ο αιρετικός, έμπαινε ο δήμιος για να πραγματοποιήσει τα βασανιστήρια. Προηγούνταν η επίδειξη των οργάνων και στη συνέχεια προχωρούσε σε μια σειρά από απίστευτα βασανιστήρια: 1) σχοινισμός, σύμφωνα με το οποίο δένονταν πισθάγκωνα το θύμα σε τροχαλία και ο δήμιος, λέγοντας το «ελέησον με ο Θεός …», την περιέστρεφε αργά και την ακινητοποιούσε σε σημείο που προκαλούσε ανυπόφορο πόνο. 2) Το πουλάρι, σύμφωνα με το οποίο έδεναν το θύμα σε σχάρα σχήματος πουλαριού, ώσπου να του εξαρθρώσουν τα μέλη του. 3) Τον τροχό, σύμφωνα με το οποίο έδεναν το θύμα σε ξύλινα υποστηρίγματα και ο δήμιος κυλούσε πάνω του έναν τροχό. 4) Τη θράκα, σύμφωνα με την οποία άλειφαν το θύμα με λίπος και του έβαζαν πάνω του αναμμένα κάρβουνα. 5) Τα ξυλοπάπουτσα, σύμφωνα με το οποίο σφήνωναν ξύλινα πηχάκια στις κνήμες προκαλώντας απίστευτο πόνο στο θύμα. 6) Το μαρτύριο του νερού, σύμφωνα με το οποίο με ένα χωνί έριχναν νερό στο στόμα του θύματος, που ήταν σε οριζόντια θέση και αφού του έκλειναν τη μύτη. Πριν πνιγεί, τον γυρνούσαν ανάποδα να συνέρθει και επαναλαμβανόταν η ίδια διαδικασία.
Όλα τα παραπάνω γινόταν με την επίβλεψη γιατρού, για να μην πεθαίνουν τα θύματα κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων. Επειδή η Εκκλησία δεν ήθελε να ποτίσει τα χέρια με αίμα, έπαιρνε δήμιους από το κράτος.
Μετά τα βασανιστήρια ακολουθούσε η δημόσια τελετή της πυράς. Ντελάληδες ανακοίνωναν την απόφαση του ιεροδικαστηρίου και καλούσε κάθε πολίτη της πόλης, μετά την κυριακάτικη λειτουργία, να παρευρεθεί στην αρένα της πόλης για να δει πώς καίγονται οι αιρετικοί. Ακολουθεί την ημέρα της τελετής η παρέλαση –λιτανεία που διασχίζει την πόλη. Μπροστά οι δήμιοι, μετά οι καταδικασμένοι αιρετικοί κρατώντας μάλιστα ομοιώματα κάποιων καταδικασμένων ομοϊδεατών τους, παραπίσω οι ιεροεξεταστές και τελευταίοι στρατιωτικοί και λοιποί αξιωματούχοι. Μπαίνουν στην αρένα, που είναι γεμάτη με κόσμο και οι ιεροεξεταστές διαβάζουν τις αποφάσεις. Οι δήμιοι διαλέγουν τους πρώτους καταδικασθέντες, τους οδηγούν στο βωμό και τους βάζουν φωτιά. Κάποια στιγμή το γίνεται διάλειμμα και οι θεατές πηγαίνουν στα αυτοσχέδια παραπήγματα, που έχουν στήσει μικροπωλητές, για αναψυκτικά και σάντουιτς!
Η καύση των αιρετικών έγινε καθεστώς στην Ισπανία κυρίως μετά το 1470 και έως το 1600. Από κει και πέρα περιορίζεται σημαντικά. Αυτή την περίοδο (1470-1600), στην οποία προήδρευσαν οι πρώτοι 4 Ισπανοί ιεροεξεταστές, είχαμε: 18.230 καμένους και 206.500 αυτοβούλως μετανοημένους. Όλοι οι παραπάνω βέβαια πρώτα βασανίστηκαν φρικτά, ανάμεσά τους και ένα παιδί 8 ετών!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
«Η Ιερά Εξέτασις», εφημ. Ελευθεροτυπία, Ιστορικά, 1 Φεβρουαρίου 2001.
Κ. Σιμόπουλος «Βασανιστήρια και Εξουσία (από την ελληνική αρχαιότητα, το Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία ως την εποχή μας)», Αθήνα 1997.
http://el.wikipedia.org/, http://eranistis.net/wordpress/2014/10/20/η-ιερά-εξέταση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου