Ο κυρίαρχος ανθρωπολογικός ιδεότυπος

από τον Βασίλη Π. Μακρή

Εδώ και 35-40 χρόνια στην παγκόσμιο ιστορία κυριαρχεί ο Ρηγκανο-θατσερισμός. Η οικονομία της παραγωγής έχει δώσει την θέση της στην οικονομία της κατανάλωσης. Η οικονομία της παραγωγής έχει μετατοπιστεί στις χώρες της πρώην περιφέρειας, όπου σημειώνονται εκπληκτικοί ρυθμοί ανάπτυξης και δημιουργούνται  οι ιδανικές συνθήκες για έντονη πρωταρχική συσσώρευση. Προ της επελάσεως του Ρηγκανο-θατσερισμού θεμελιακό στοιχείο της οικονομίας ήταν κυρίως το εμπράγματο-παραγωγικό κεφάλαιο και δευτερευόντως το “άυλο”. Στόχος της οικονομίας παραγωγής ήταν η διαρκής συσσώρευση κερδοφορίας και ισχύος. Δομική λειτουργία του κεφαλαίου ήταν και είναι η προσκτητική πρόσληψη της φύσεως και η μετατροπή αυτής, μέσω της εργατικής δύναμης, σε προϊόν, του προϊόντος σε εμπόρευμα, του εμπορεύματος σε χρήμα και του χρήματος σε νέο επιπρόσθετο κεφάλαιο. Έτσι τροφοδοτείται μια επαναλαμβανόμενη ανοδική ανακύκληση, όπου όλα συμποσούνται σε μεγέθη μετρήσιμα : οι ποιότητες εξαλλοιούνται σε διαρκώς αυξανόμενες ποσότητες, οι ανθρώπινες ζωές  εκφυλλίζονται σε σταθμήσιμες ψυχολογικές συμπεριφορές και τα πάντα μεταλλάσσονται σε διαρκώς ενδιάμεσα εργαλεία για την κυρίαρχη οικονομία της παραγωγής αλλά και αυτήν της κατανάλωσης.

Έχουμε ήδη εισέλθει στον διαρκή επεκτατισμό του κεφαλαίου, στον υπερτοπικό γιγαντισμό του και στην πλανητική κατίσχυσή του. Το εμπόρευμα συνιστά έναν θύσανο κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων. Είναι δηλωτικόν πολλών συμβολισμών και γέμει καίριων αποσιωπήσεων. Η οιονεί κυριαρχία του το καθιστά καίριο παράγοντα μιας κίβδηλης κοινωνικοποίησης. Η κατοχή και νομή του εμπορεύματος προσδίδει αυταξία. Το ανθρώπινο είναι και το κοινωνικό γίγνεσθαι αλλοτριώνονται από ένα ακατάσχετο κατέχειν.

Παγκοσμίως κυριαρχεί το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο και η προκεχωρημένη οικονομία στηρίζεται στην διαρκώς επαναλαμβανόμενη ανταλλαγή “ψιλών” χρηματικών ποσών που στην ουσία δεν είναι παρά σκέτοι γυμνοί αριθμοί, δηλαδή σημεία άνευ εμπράγματης αξίας, ούτως ώστε η αγοραία αξία μιας μετοχής να είναι απείρως διογκούμενη και διογκωμένη ως προς τα πραγματικά κέρδη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο διακινούνται σημεία-πληροφορίες, σημεία-αριθμοί και το παρόν διαρκώς δεξιούται το αυτοδιαλυόμενο μέλλον, μέσω της προεξόφλησης μιας πολλά υποσχόμενης κερδοφορίας. Είναι αυτή ακριβώς η διαδικασία βάσει της οποίας “το χρήμα γεννά χρήμα”, το γεννημένο χρήμα με την σειρά του ξαναγεννά νέο χρήμα “φρέσκο” και “ζεστό”. Πρόκειται για το “φουσκογενές” και “φουσκοδίαιτο” κεφάλαιο που κυριολεκτικά αποκτά διαρκώς αυξανόμενη ισχύ, επεκτατικότητα και επιβολή. Αυτό είναι βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του χρηματοοικονομικού νεοφιλελευθερισμού που κυριαρχεί στην παγκόσμια οικονομία.

Εκείνο που αποσιωπάται ιδιαίτερα στην εποχή μας είναι ό ανθρωπολογικός ιδεότυπος που κατασκευάζει το νεοφιλελεύθερο κυρίαρχο πρόταγμα. Στην ουσία πρόκειται για το άτομο. Και αυτό είναι προϊόν της νεωτερικής εποχής. Δεν υπάρχει το ανθρώπινο πρόσωπο για το νεοφιλελεύθερο πρόταγμα. Υπάρχει το άτομο “σαρξ εκ σαρκός” του μοναχικού άφωνου πλήθους. Ένα άτομο που διέπεται και σπαράσσεται από την αμοραλιστική υποδαύλιση αλλά και τα αγελαία ένστικτα. Ένα άτομο απανθρωποποιημένο χωρίς εδραία ερείσματα που πακετάρεται και αποστέλλεται αυτοηδονιζόμενο και ευένδοτο στις δυνάμεις της αγοράς. Μέσω των τεχνικών επηρεασμού το άτομο αυτό καθίσταται ευπρόσδεκτος αποδοχεύς των ψυχοτεχνικών μηχανισμών της πανταχού παρούσης αγοράς. Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι η επεκτετασιμότητα της οικονομίας της κατανάλωσης είναι άρρηκτα συναφής με τις τεχνικές επηρεασμού και τους ψυχοτεχνικούς μηχανισμούς της αγοράς. Έτσι ο άνθρωπος μεταλλάσσεται σε αγελαίο καταναλωτή εμπορευμάτων που στο κάτω κάτω της γραφής ούτε τα έχει ανάγκη απόλυτη, ούτε η έλλειψή τους θα του προκαλούσε ουσιαστική ένδεια. Είναι η ίδια η διαδικασία του καταναλίσκειν που έχει μετατραπεί σε αξία “καθεαυτή”, σε αυταξία. Ο νεοφιλελευθερισμός εκλαμβάνει τον άνθρωπο σαν άτομο-σημείο στατιστικό που αναπαριστά μιαν ακένωτη ζήτηση. Η “θέαση” αυτή του νεοφιλελευθερισμού θέλει τον καθένα να εισέρχεται στον “κλιματισμό” των πλαστικοποιουμένων αναγκών της προσφοράς.

Θεμελιώδες συστατικό του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού είναι η απροκάλυπτη χρησιμοθηρία που εκλαμβάνει τον άνθρωπο , ως ένα διαμεσολαβούμενο ποσοτικό μέγεθος. Δια της θεωρήσεως αυτής ο άνθρωπος εργαλειοποιείται μέχρις εγκάτων και γίνεται έρμαιο άθυρμα ενός κερδολάγνου ήθους. Το χρήμα αυτονομείται, καθίσταται αυτοσκοπός, επιβάλλει την χρηματοκρατία παντού, αυτοσυσσωρεύεται, εξαερούται μέσω της παροντοποίησης μιας μέλλουσας κερδοφορίας, και διασκορπίζει “ένθεν κακείθεν” τα απειροψιχία μιας μικροηδονικής καθημερινής απολαυστικότητος. Άνθρωποι απανθρωποποιούνται , γίνονται άτομα-μέσα-σημεία ακόμη και με την προαίρεσή τους και μετατρέπονται σε ευπρόσδεκτους υποδοχείς της χρηματοπιστωτικής κατίσχυσης, είτε ενεργοί , είτε παθητικοί. Είτε ως οχήματα-φορείς, είτε ως δέκτες της. Άτομα ευπροσάρμοστα στον τεχνητό κλιματισμό της αγοράς, των οποίων τα ιδανικά και τα όνειρα μεταλλάσσονται σε διαρκή βουλιμική ονείρωξη. Άτομα που τα διέπει η αρπακτική πλειονοκτησία, η ανταγωνιστική αλληλοεξόντωση, το αδυσώπητο συμφέρον, η ατομική επιτυχία έναντι οιουδήποτε τιμήματος, η ετσιθελική κατίσχυση έναντι του οποιουδήποτε. Το τρίπτυχο “χρήμα-ισχύς-επιτυχής αποτελεσματικότης” αποτελεί τον κεντρικό άξονα του νεοφιλελεύθερου προτάγματος και μέχρι στιγμής φαίνεται να κερδίζει το στοίχημα της επιβολής του σε πλανητική κλίμακα. Δεν πρέπει να μας ξεγελά το γεγονός ότι νέοι παίκτες εμφανίζονται στο προσκήνιο. Οι παίκτες αυτοί όχι μόνο δεν αμφισβητούν σε τίποτα τον πλανητικό νεοφιλευθερισμό, αλλά επαγγέλλονται με τον καλύτερο τρόπο το νεοφιλελεύθερο πρόταγμα.       

 

Βασίλης Π. Μακρής