ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ

γράφει ο Αλέξανδρος Νομικός 
Ιατρός-Παθολογοανατόμος
Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών
Επιμελητής Β' Ασκληπιείου Βούλας
ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΠΑΠΑΓΟΥ-ΧΟΛΑΡΓΟΥ

Οι δήμοι και οι περιφέρειες συγκροτούν τον πρώτο και δεύτερο βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης και ως έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας αποτελούν θεμελιώδη θεσμό του δημόσιου βίου των Ελλήνων, όπως αυτός κατοχυρώνεται από τις διατάξεις του άρθρου 102 του Συντάγματος και του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας που κυρώθηκε με το ν. 1850/1989 (ΦΕΚ 144 Α΄). Οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις συγκροτούνται ως ενιαίες μονάδες για τις αποκεντρωμένες υπηρεσίες του κράτους και ασκούν γενική αποφασιστική αρμοδιότητα στις κρατικές υποθέσεις της περιφέρειάς τους, σύμφωνα με το άρθρο 101 του Συντάγματος.

                    Σύμφωνα με τον John Stewart  στο Modernizing Local Government, η αποτελεσματική τοπική αυτοδιοίκηση είναι απαραίτητη για την καλή διακυβέρνηση της κοινωνίας. Το μοντέλο της κεντρικής κυβέρνησης έρχεται αντιμέτωπο με τα προβλήματα μίας σύνθετης και μεταβαλλόμενης κοινωνίας. Η σκληρή πραγματικότητα γύρω από αυτά τα προβλήματα είναι ότι όλες οι ιδέες, οι γνώσεις και η ολοκληρωμένη προσέγγιση των γεγονότων και της πραγματικότητας δεν βρίσκονται στο κοινοβούλιο και στο γραφείο του πρωθυπουργού. Τα προβλήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη μία κοινωνία απαιτούν ένα εξελισσόμενο σύστημα διακυβέρνησης. Μαζί και μια αποτελεσματική τοπική αυτοδιοίκηση, προκειμένου να οικοδομηθεί ένα τέτοιο σύστημα.

                    Η αποτελεσματική διακυβέρνηση αποκτάει αξία ως μέσο εκπλήρωσης των διάφορων αναγκών και στόχων, συσχετίζοντας εθνικές πολιτικές με τοπικές συνθήκες και προωθώντας προτάσεις και καινοτομίες σε τοπικό επίπεδο. Επίσης, η τοπική αυτοδιοίκηση δίνει αξία στο γενικότερο σύστημα διακυβέρνησης, δημιουργώντας δυνατότητες πολυφωνίας στα πλαίσιά του. Από την ποικιλία σε ότι αφορά στην ανταπόκριση και στις πρωτοβουλίες μέσω μιας αποτελεσματικής τοπικής αυτοδιοίκησης, εμπεδώνεται και η  λειτουργία του συνολικού συστήματος διακυβέρνησης.

                       Μία αποτελεσματική τοπική αυτοδιοίκηση προϋποθέτει τοπικές επιλογές. Προϋποθέτει τοπικές αρχές ικανές να αντεπεξέρχονται σε συγκεκριμένα προβλήματα, να λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές συνθήκες και επίσης να επιτρέπουν και προωθούν προγράμματα και καινοτομίες, στηρίζοντας έτσι την ύπαρξη της πολυφωνίας στο κυβερνητικό σύστημα. Ωστόσο, η τοπική αυτοδιοίκηση υπάγεται σε ένα εθνικό σύστημα διακυβέρνησης που εξασφαλίζει την ομοιογένεια μίας κοινωνίας σε εθνικό επίπεδο. Σε κάθε σύστημα διακυβέρνησης πρέπει να επιτευχθεί μία ισορροπία μεταξύ της απαιτούμενης ομοιογένειας και της επιθυμητής πολυφωνίας. Οι απόψεις γύρω από το κατάλληλο σημείο ισορροπίας διίστανται. Είναι ευκολότερο να εντοπίσουμε μία κατάσταση ανισορροπίας, παρά το βέλτιστο σημείο ισορροπίας.

                           Ενώ όμως η Τοπική Αυτοδιοίκηση θεωρείται υπεύθυνη για την άσκηση κρατικών αρμοδιοτήτων σε τοπικό επίπεδο, πολλές από τις οποίες ανατίθενται από το Νόμο, υπάρχει παράλληλα το ζήτημα της τοπικής επιλογής και της τοπικής ιδιαιτερότητας. Αντίστοιχα στις κεντρικές υπηρεσίες του κράτους εμφανίζεται σήμερα ένας πληθωρισμός θέσεων «ευθύνης» που στην πραγματικότητα οδηγούν στη διασπορά της αρμοδιότητας, τον κατακερματισμό της επιχειρησιακής ενότητας, την αναποτελεσματικότητα και την αδυναμία αναζήτησης ευθυνών.

 Η ριζική ανασύνταξη του κράτους και του πολιτικού συστήματος ήταν και παραμένει, η υπ’ αριθμόν ένα πρόκληση για το μέλλον και την προοπτική της χώρας μας. Οι δυσχέρειες σε ότι αφορά την άσκηση αποτελεσματικής διοίκησης από την κεντρική εξουσία συνίστανται σε τέσσερεις άξονες:

-Στην κακή εξυπηρέτηση του πολίτη, ιδίως δε στη γραφειοκρατία.

- Στις πολυδαίδαλες, αλληλοεπικαλυπτόμενες και πολυδιασπασμένες υπηρεσίες στα διάφορα επίπεδα της διοίκησης που καθιστούν την καθημερινή τους λειτουργία προβληματική για τους πολίτες και τους εργαζόμενους.

- Σε παθογένειες που δημιουργούν δυσβάσταχτο δημοσιονομικό κόστος και σπατάλη, λειτουργούν ως εστίες διαφθοράς και αναποτελεσματικότητας και εμποδίζουν την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη.

- Σε έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού σε πολλές υπηρεσίες και στην αδυναμία αναπλήρωσής του όταν αυτό αποχωρεί λόγω συνταξιοδότησης.

                                       Ο ισχυρός και σύγχρονος Δήμος μπορεί να προκύψει από την κατάλυση της εξουσιαστικής λογικής και την μετουσίωση της σχέσης δήμου-πολίτη από μια σχέση ετεροβαρώς καθοριζόμενη σε μια δυναμική και αποδοτική αλληλεπίδραση. Μεγαλύτεροι Δήμοι θα είναι ισχυρότεροι προγραμματικά αλλά και ικανότεροι να εκφράσουν μια σύνθετη πραγματικότητα, διευρύνοντας τα θεματικά όρια των αρμοδιοτήτων τους. Πλεονέκτημα τους είναι η εκτίμηση των πολιτών ότι είναι εκείνος ο πολιτικός θεσμός που βρίσκεται εγγύτερα σε αυτούς. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ότι το μικρό μέγεθος εξασφαλίζει πιο συμπαγή ταυτότητα «κοινότητας». Ενώ, αντίστοιχα, μειονέκτημα του μικρότερου δήμου, είναι οι ανεπάρκειες στο προσωπικό και οι επηρεαζόμενες από στενά τοπικά συμφέροντα διαδικασίες αποφάσεων. 

                                Εξάλλου, ιδιαίτερα σημαντική είναι και η σχέση δήμου περιφέρειας, όπου σύμφωνα με το άρθρο 4 του ν. 3852/2010 μεταξύ των δύο βαθμών τοπικής αυτοδιοίκησης δεν υφίστανται σχέσεις ελέγχου και ιεραρχίας, αλλά συνεργασίας και συναλληλίας, οι οποίες αναπτύσσονται βάσει του νόμου, κοινών συμφωνιών, καθώς και με το συντονισμό κοινών δράσεων.

                                  Έχοντας υπ’όψιν όλα τα παραπάνω θεωρώ πως, επέκεινα του Καλλικράτη, σε ένα σύγχρονο δήμο οι άξονες που πρέπει να αποτελέσουν τους θεμέλιους λίθους για την ειλικρινή σχέση κρατικής εξουσίας- δήμου-δημότη είναι οι ακόλουθοι:

Έγκαιρη και πιστή απόδοση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση όλων των θεσμοθετημένων πόρων. Η οικονομική αυτοτέλεια των δήμων είναι απαραίτητη συνθήκη για κάθε πρωτοβουλία και δεν είναι διαπραγματεύσιμη.

Ενίσχυση των δήμων στην εφαρμογή μέτρων πολιτικής προστασίας. Το κύριο βάρος  της ενίσχυσης είναι υποχρέωση του κράτους, αλλά εξίσου σημαντική είναι και η εθελοντική συνεισφορά όλων. 

Ανάδειξη της αισθητικής του δήμου, μέσω συγκροτημένων παρεμβάσεων σε επίπεδο δημοτικής κοινότητος.

 Προστασία του περιβάλλοντος, μιας και η περιβαλλοντική πολιτική αποτελεί μια από τις πλέον επιτακτικές προκλήσεις για το σύγχρονο πολίτη και επιτακτικό χρέος του δήμου.

Θεσμοθέτηση μέτρων ενίσχυσης των αδυνάτων οικονομικά, όπως  μειωμένα δημοτικά τέλη ή κατοχύρωση δωρεάν φοίτησης των παιδιών πτωχών οικογενειών σε δημοτικούς παιδικούς σταθμούς.

Ενίσχυση του ρόλου της Δημοτικής/Τοπικής κοινότητας και αντίστοιχα των τοπικών συμβουλίων.

 Σε αυτή τη μάχη πρέπει να συμμετέχει κάθε πολίτης που θέλει να βιώσει κάτι διαφορετικό σύγχρονο και πραγματικά δίκαιο κοινωνικά. Το έπαθλο θα είναι μια πραγματικά δικαιότερη και σύγχρονη δημοτική κοινωνία.