ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ: ΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΕΧΡΗΣ

Γενικός Χειρουργός-Εντατικολόγος

Δημοτικός Σύμβουλος Παπάγου-Χολαργού

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ι. ΝΟΜΙΚΟΣ

Ιατρός-Παθολογοανατόμος

Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών

Δημοτικός Σύμβουλος Παπάγου-Χολαργού

           Η 26η Ιουνίου καθιερώθηκε ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησής τους» το 1987 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη για τις επιπτώσεις από τη χρήση των ναρκωτικών και της παράνομης διακίνησής τους.

          Οι θάνατοι από ναρκωτικά αποτελούν ένα πρόβλημα με τεράστιες κοινωνικές επιπτώσεις, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς.  Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι  η διερεύνηση και η παρουσίαση  του προβλήματος, γεγονός που  αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την πρόληψή του. Παράλληλα απαραίτητη γίνεται η παράθεση έστω και επιγραμματικά ορισμένων χρήσιμων επιδημιολογικών στοιχείων σχετικών με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών στον Ελλαδικό πληθυσμό.

Οι θάνατοι από ναρκωτικές ουσίες αποτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό πρόβλημα με τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Τα οπιούχα και κυρίως η ηρωίνη ευθύνονται για τους περισσότερους θανάτους από οξεία δηλητηρίαση, ενώ άλλες ναρκωτικές ουσίες όπως τα παράγωγα της κάνναβης προκαλούν το θάνατο έμμεσα.  

Η προαναφερθείσα οξεία δηλητηρίαση εκδηλώνεται ύστερα από λήψη υψηλής δόσης. Σε πολλές περιπτώσεις η περιεκτικότητα του προϊόντος σε δραστική ουσία είναι άγνωστη και εξαρτάται από τα συμφέροντα του λαθρέμπορου.

Η οξεία δηλητηρίαση εξελίσσεται ταχέως, με κυάνωση, αναπνευστική δυσχέρεια (που μπορεί να οφείλεται και σε εγκατάσταση πνευμονικού οιδήματος) και προοδευτική απώλεια της συνείδησης που καταλήγει σε κώμα. Χαρακτηριστικό διαγνωστικό σημείο αποτελεί η μύση, ενώ διευρυσμένη κόρη που δεν αντιδρά μπορεί να οφείλεται σε υποξία ή δράση άλλων φαρμάκων που έχουν ληφθεί ταυτόχρονα. Ο θάνατος επέρχεται λόγω παράλυσης του κέντρου της αναπνοής (μηχανισμός που αποδίδεται στην άμεση δράση των οπιούχων), ενώ μπορεί να συντελούν και άλλες ενέργειες των ουσιών αυτών, όπως αρρυθμία ή υποξία. Yπάρχει ακόμη η ερμηνεία των θανάτων από ηρωίνη και διαμέσου του μηχανισμού της αναφυλακτοειδούς αντίδρασης, βασιζόμενη στη δυνατότητα των οπιοειδών να διεγείρουν μη ειδικά την απελευθέρωση της ισταμίνης, καθώς και άλλων συστατικών  που περιέχονται στα κοκκία των μαστοκυττάρων. Αυτό σημαίνει πως αρκετοί θάνατοι οφειλόμενοι στην ηρωίνη μπορούν να αποδοθούν σε αναφυλακτικό shock.

Τοξικολογικές αναλύσεις σε περιπτώσεις θανάτων που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών συχνά αποκαλύπτουν την παρουσία περισσότερων της μιας ναρκωτικών ουσιών, ενώ η ταυτόχρονη κατανάλωση οινοπνεύματος είναι γνωστό ότι αυξάνει τους κινδύνους που συνδέονται με τη χρήση τόσο της ηρωίνης όσο και της κοκαΐνης. Εξάλλου, ένας αρκετά μεγάλος αριθμός θανάτων που σχετίζονται με ναρκωτικά είναι βίαιοι θάνατοι. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων οι αυτοκτονίες και τα τροχαία ατυχήματα.

         Από την έρευνα ESPAD, που πραγματοποίησε το ΕΠΙΨΥ το 2007 στο μαθητικό πληθυσμό, φαίνεται ότι η χρήση παράνομων ουσιών αυξήθηκε σημαντικά από τη δεκαετία του ’80, και μάλιστα διπλασιάστηκε στα αγόρια, όπου σημαντική αύξηση παρατηρείται μεταξύ 2003 και 2007. Παράλληλα αυξάνεται το ποσοστό των μαθητών που υποτιμούν τους κινδύνους από τη χρήση ναρκωτικών, ιδιαίτερα της κάνναβης και της Έκστασης (ecstasy).

          Ο αριθμός των προβληματικών χρηστών παραμένει σταθερός τα τελευταία χρόνια, μειώνεται όμως το 2008 ο αριθμός των χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση. Ως προβληματική χρήση  ναρκωτικών ορίζεται η ενέσιμη χρήση ναρκωτικών ή η μακροχρόνια ή συστηματική χρήση οπιούχων, κοκαΐνης και/η αμφεταμινών. Ο ορισμός αυτός εξαιρεί τη χρήση «ecstasy» και κάνναβης καθώς και τη σπάνια ή μη συστηματική χρήση οπιούχων (στα οποία περιλαμβάνονται τα οπιούχα που χορηγούνται με ιατρική συνταγή, όπως η μεθαδόνη), κοκαΐνης ή αμφεταμινών. Στον ορισμό περιλαμβάνονται και τα  συνταγογραφούμενα οπιούχα (όπως η μεθαδόνη). Αυτό μπορεί να σημαίνει είτε ότι αυξάνεται ο αριθμός των χρηστών που χρησιμοποιούν άλλους τρόπους χρήσης της ουσίας εκτός από την ένεση είτε ότι ο πληθυσμός των Ελλήνων χρηστών «γηράσκει» και δεν μπορεί πλέον να κάνει χρήση σε ενέσιμη μορφή. Αυτό είναι μια αμφίσημη διαπίστωση, διότι από τη μια μεριά σημαίνει ότι οι χρήστες μεγαλώνουν χωρίς να απαλλάσσονται από την εξάρτησή τους και από την άλλη ότι επιβιώνουν των κινδύνων που η εξάρτηση εγκυμονεί. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις είναι σχετικά ασφαλές το συμπέρασμα ότι το έργο των υπηρεσιών μείωσης της βλάβης αποδίδει καρπούς.  

            Η συλλογή στοιχείων που αφορούν τους αιφνίδιους θανάτους από ναρκωτικά γίνεται από τοΤμήμα Ναρκωτικών της Διεύθυνσης Δημόσιας Ασφάλειας της Ελληνικής Αστυνομίας. Τα στοιχεία αυτά βασίζονται στα αποτελέσματα των ιατροδικαστικών εξετάσεων και των τοξικολογικών αναλύσεων που διενεργούνται σε περιπτώσεις θανάτων από τους αρμόδιους φορείς (Εργαστήρια Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας των πανεπιστημίων και Ιατροδικαστικές Υπηρεσίες του ΥπουργείουΔικαιοσύνης). Στους θανάτους αυτούς καταγράφονται μόνο οι οξείες δηλητηριάσεις, δεν καταγράφονται δηλαδή οι θάνατοι που σχετίζονται έμμεσα με τα ναρκωτικά.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Ναρκωτικών της Διεύθυνσης Δημόσιας Ασφάλειας της Ελληνικής Αστυνομίας (μέχρι 30-6-2009), το έτος 2008 αναφέρθηκαν 209 θάνατοι από ναρκωτικά, από τους οποίους οι 111 (53,1%) έχουν επιβεβαιωθεί με τις απαραίτητες τοξικολογικές αναλύσεις. Μελετώντας διαχρονικά τον αριθμό των βεβαιωθέντων θανάτων από ναρκωτικά, το 2008 φαίνεται να συνεχίζεται η μείωση του αριθμού που έχει αρχίσει να καταγράφεται ήδη από το 2005.

         Θετική εικόνα παρουσιάζει ο τομέας της κοινωνικής επανένταξης, με την ίδρυση νέων προγραμμάτων και τη σημαντική αύξηση των απεξαρτημένων χρηστών που επωφελήθηκαν το 2008 από τέτοιου είδους παρεμβάσεις. Πράγματι, με την ισχύουσα οικονομική κρίση χρειάζεται εντατικοποίηση των προσπαθειών στην κοινωνική επανένταξη, και ιδιαίτερα στο κομμάτι της ένταξης στην αγορά εργασίας. Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και περισσότερο αντιληπτό ότι το πρόβλημα της εξάρτησης δεν περιορίζεται στα ναρκωτικά, στο αλκοόλ και στον καπνό. Έτσι, εμφανίζονται προγράμματα που είτε απευθύνονται σε άλλου είδους εξαρτήσεις, όπως είναι ο τζόγος, η παθολογική χρήση του διαδικτύου, οι διατροφικές διαταραχές, είτε περιλαμβάνουν παρεμβάσεις για άλλες εξαρτήσεις παράλληλα με αυτές των ναρκωτικών. Αυτό οδηγεί, ενδεχομένως, όχι μόνο σε μια ολιστική θεώρηση της εξάρτησης αλλά και της ένταξής της σε ένα γενικότερο πλαίσιο κοινωνικών διαταραχών.

           Συμπερασματικά, πρέπει να τονιστεί πως οι θάνατοι από ναρκωτικά αποτελούν ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα με σοβαρές κοινωνικές προεκτάσεις παγκόσμια. Η διακίνηση και η χρήση ναρκωτικών είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένες με πολλές από τις πιο πιεστικές σημερινές ανησυχίες. Η χρήση ναρκωτικών έχει επιπτώσεις στην παγκόσμια υγεία και ανάπτυξη, την εγκληματικότητα και την ασφάλεια των προσώπων καθώς και στη διεθνή ασφάλεια.