"ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ! ΓΕΓΟΝΟΤΑ, ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ". ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΠΟΝΗΜΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΤΙΓΚΑ

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Γεγονότα, Αλήθειες, Συμπεράσματα

Του

Κώστα-Πολυχρόνη Τίγκα

Πρώην Αν. Καθηγητή Ιστορίας της Σ.Σ.Ε

Καθηγητή  Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης

Αντιστρατήγου ε. α.

Επικεφαλής της Μείζονος Μειοψηφίας

του Δήμου Παπάγου-Χολαργού

 

Αυτές τις ημέρες θα πρέπει να θυμηθούμε ψύχραιμα, μελετώντας προσεκτικά, την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων που έλαβαν χώρα κατά...

την χρονική περίοδο 1919-1922 και που σημάδεψαν σε μεγάλο βαθμό την μετέπειτα πορεία του Έθνους μας. Θα ήταν σκόπιμο να μελετήσουμε τα γεγονότα διακρίνοντας αυτά σε τρεις ενότητες, ήτοι:

·  Αίτια και αφορμές

·  Κύρια γεγονότα

·  Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα

 Όσο και αν προσπαθούμε δυσκολευόμαστε να βρούμε τις λέξεις εκείνες που  θα εξιστορήσουν το θρήνο για όσους αγαπημένους τόσο τραγικά έχουν χαθεί. Για τα παιδιά που σφάχτηκαν στον κόρφο μιας μάνας, για τις θυγατέρες που ατιμάστηκαν, για τους συζύγους, τους αδερφούς και τους πατεράδες που έσβησαν στα στρατόπεδα εργασίας.

 

        Πώς να μιλήσει κανείς για τον πικρό νοσταλγικό πόθο εκατομμυρίων ανθρώπων για τις χαμένες πατρίδες τους; Αυτή την ώρα είναι εμφανής η αδυναμία του λόγου. Όμως ακόμα κι έτσι, πρέπει να μιλήσουμε για όσα συνέβησαν κάμποσες δεκαετίες πριν, ωστόσο ο απόηχος και οι συνέπειές τους εξακολουθούν και σήμερα να στοιχειώνουν τη ζωή μας.

        

       Αίτια και αφορμές

        H εκστρατεία στη Μικρά Ασία, την οποία πραγματοποίησε ο ελληνικός στρατός άρχισε στις 2/15 Μαΐου 1919 έως 5/18 Σεπτεμβρίου 1922 (από τις αναγραφόμενες δύο ημερομηνίες, η πρώτη αφορά στο παλαιό ή Ιουλιανό ημερολόγιο και η δεύτερη, 13 ημέρες μετά, στο νέο ή Γρηγοριανό) και είχε σκοπό την απελευθέρωση ελληνικών πληθυσμών που κατοικούσαν στο Δυτικό τμήμα της Μ. Ασίας.

        Τα αίτια της Μικρασιατικής εκστρατείας ήταν στενά συνδεδεμένα με αυτήν την ίδια ιστορία του Ελληνισμού. Από τη 2^η χιλιετηρίδα π.Χ. ακμάζουσες ελληνικές εγκαταστάσεις βρίσκονται στις Βόρειες, Δυτικές και Νότιες Μικρασιατικές ακτές και περιβρέχονται από τον Εύξεινο Πόντο και το Αιγαίο Πέλαγος.

         Είναι γνωστό ότι κατά την αρχαιότητα στα Δυτικά παράλια της Μ. Ασίας ακτινοβολούσαν οι Αιολικές, Δωρικές και Ιωνικές πόλεις (αποικίες) που υπήρξαν κοιτίδα του Ελληνικού Πολιτισμού. Μετέπειτα, επί Μεγάλου Αλεξάνδρου και βραδύτερα, κατά την ακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ο Ελληνισμός επεκτάθηκε σε όλη τη Μ. Ασία.

        Τα βαθύτερα αίτια της Μικρασιατικής Εκστρατείας δεν είχαν μόνο εθνολογικό και απελευθερωτικό σκοπό αλλά ήταν και ιστορικό καθήκον για την ανάκτηση της γης των προγόνων.

         Πολλές φορές μετά το 1821 το Ελληνικό Κράτος προσπάθησε να περιλάβει στους κόλπους του τους υπόδουλους Ελληνικούς πληθυσμούς, όπως συνέβη με τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, τον Μακεδονικό αγώνα  1904-1908 και τους Βαλκανικούς πολέμους  1912-1913.

         Μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων 2.500.000 Έλληνες παρέμειναν κάτω από το πέλμα   του Τούρκου δυνάστη, ο οποίος άρχισε ένα ευρύ σχέδιο διωγμών. Μέχρι και το Πατριαρχείο ανάγκασε να κηρύξει την Ορθόδοξη Εκκλησία υπό διωγμό.

         Διπλωματικές προσπάθειες της Ελληνικής Κυβέρνησης για χαλάρωση των σκληρών και απάνθρωπων αυτών μέτρων δεν απέδωσαν. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε αντιμέτωπες Ελλάδα και Τουρκία και έδωσε την ευκαιρία στην Ελληνική Κυβέρνηση για μία ακόμη προσπάθεια απελευθέρωσης των υπόδουλων Ελλήνων της Δυτικής Μ. Ασίας. Με την υπογραφή της συνθήκης του Μούδρου, τον Οκτώβριο του 1918 μεταξύ Τουρκίας και Συμμάχων (Αντάντ) τέθηκε τέρμα στις πολεμικές επιχειρήσεις.

         Με την ανακωχή υποχρεωνόταν η Τουρκία να αποστρατεύσει τις δυνάμεις της και να παραδώσει τον οπλισμό σε αποθήκες υπό την άγρυπνη επίβλεψη των Συμμάχων. Για την επίβλεψη τηρήσεως της ανακωχής του Μούδρου εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη διασυμμαχική επιτροπή.

         Η προβολή των Ελληνικών διεκδικήσεων στη Διάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι, έγινε επίσημα για πρώτη φορά με υπόμνημα του Ελευθέριου Βενιζέλου τον Δεκέμβριο του 1918, στο οποίο αναφέρονταν τα επίμαχα Ελληνικά ζητήματα στην περιοχή της Βαλκανικής (Βόρειος Ήπειρος, Θράκη), τα νησιά του Αιγαίου που συμπεριελάμβαναν και τα Δωδεκάνησα και η Δυτική Μικρά Ασία.

         Τα επιχειρήματα ήταν ιστορικά και γεωγραφικά, ως βάση όμως προβαλλόταν η υπεροχή του ελληνικού στοιχείου σύμφωνα με τις διακηρύξεις των Συμμάχων και τα 14 άρθρα του Προέδρου Ουίλσον .

 

         Διπλός Ρόλος του Ελληνικού Στρατού

        Το ιστορικό της αποστολής του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη χρονολογείται από 1η Φεβρουαρίου 1919 (νη) όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος παρουσιάστηκε στο Ανώτατο Συμβούλιο και απαίτησε την εκχώρηση της περιοχής της Σμύρνης. Οι Γάλλοι και οι Βρετανοί το υποστήριξαν, οι Αμερικανοί όχι και οι Ιταλοί διάκειντο εχθρικά και αποχώρησαν από το Συμβούλιο.

         Μετά από πολλές, σκληρές και έντονες διαβουλεύσεις, στις 23 Απρ./6 Μαΐου 1919 ο Λόυδ Τζωρτζ ζήτησε να επιτραπεί να στείλει η Ελλάδα 2-3 Μεραρχίες για την προστασία του ελληνικού πληθυσμού στην Τουρκία. Σε αυτό συμφώνησε  ο Πρόεδρος Ουίλσον των ΗΠΑ και ο Γάλλος Πρωθυπουργός Κλεμανσώ.

       Θα πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας ότι το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα είχε διπλό ρόλο, αφενός μεν Συμμαχικό, που αποστολή του ήταν η επιβολή της ειρήνης και της τάξεως στην περιοχή της Μικράς Ασίας και αφετέρου Εθνικό, με αποστολή την απελευθέρωση της Σμύρνης από τα δεινά που υφίσταντο από το Τουρκικό στοιχείο.  

          Κύρια γεγονότα

         Το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στο οποίο ανατέθηκε η κατάληψη της Σμύρνης αποτελέστηκε αρχικά από την Ιη Μεραρχία Πεζικού ( Ι ΜΠ ) εδρεύουσα στην περιοχή Ελευθερών Καβάλας. Η απόβαση στη Σμύρνη άρχισε το πρωί της 2/15 Μαΐου 1919 σε διάφορα σημεία της προκυμαίας της Σμύρνης.

         Η απόβαση του στρατού γινόταν με ζητωκραυγές και επευφημίες από τα παραληρούντα από χαρά πλήθη των Ελλήνων. Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, ο Εθνικός ήρωας και μετέπειτα εθνομάρτυρας, περιστοιχισμένος από ολόκληρο τον κλήρο της πόλεως, βρισκόταν μπροστά από το κτήριο της Λέσχης  των κυνηγών ευλογώντας τους ελευθερωτές και τις σημαίες τους και ανέπεμπε προς τον Ύψιστο δεήσεις.

         Εσωτερική Κατάσταση στην Τουρκία

         Η ανακωχή το Μούδρου, τον Οκτώβριο του 1918, σημείωσε το τέλος των δεινών του Χριστιανικού στοιχείου της Τουρκίας. Η Τουρκική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε οικτρή κατάσταση και στα πρόθυρα ολοσχερούς κατάρρευσης. Σημαντικές περιοχές στη Μέση Ανατολή αποσπάστηκαν, η δε Κωνσταντινούπολη και η Νικομήδεια καταλήφθηκαν από Συμμαχικά αγήματα. Στο εσωτερικό επικρατούσε αναρχία και άτακτες ληστρικές ομάδες δρούσαν στα παράλια του Πόντου.

    

         Ο Τουρκικός στρατός βρισκόταν σε αποσύνθεση και οι στρατιώτες επέστρεψαν στα σπίτια τους, πολλοί δε από αυτούς με τον οπλισμό τους.

         Η εφαρμογή όμως των όρων της ανακωχής άρχισε με βραδύ ρυθμό και δεν είχε τελειώσει ούτε μετά από πέντε μήνες. Οι αντιζηλίες των Συμμάχων, που οξύνονταν από την αντίθεση των συμφερόντων τους, δεν τους επέτρεψαν να λάβουν εγκαίρως τις απαραίτητες εγγυήσεις για την επιβολή των όρων της ανακωχής.

 

         Ενώ δε με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης εξασφαλιζόταν ο έλεγχος των Στενών και του Ευρωπαϊκού τμήματος της Τουρκίας, παραλείφθηκε το στοιχειώδες μέτρο της κατάληψης των κυριοτέρων κέντρων της Ασιατικής Τουρκίας. Μερικές δεκάδες Συμμάχων Αξιωματικών διασκορπίστηκαν στην Ανατολή  και ανέλαβαν να εξασφαλίσουν την αποστράτευση και τον αφοπλισμό του Τουρκικού στρατού. Από αυτά όμως τίποτα δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί.

         Την αντίθεση των Συμμάχων, εξαιτίας των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων τους και την τήρηση διαφορετικής πολιτικής από τον καθένα, επωφελούνταν τα τουρκικά εθνικιστικά στοιχεία για να παραβιάζουν τους όρους της ανακωχής.        

         Ο τουρκικός στρατός είχε περιοριστεί στις αναγκαίες δυνάμεις για την εσωτερική ασφάλεια της χώρας, ενώ το πολεμικό υλικό που πλεόναζε έπρεπε να τεθεί υπό τον έλεγχο των Συμμάχων σε αποθήκες κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής και υπό την φρούρηση Συμμαχικών αποσπασμάτων.

          Συνθήκη των Σεβρών

         Στις 28 Ιουλίου/10Αυγούστου 1920 υπογράφτηκε στο προάστιο Σέβρες του Παρισιού η Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ Συμμάχων και νικητών του Μεγάλου Πολέμου (Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος) και της Τουρκίας. Η Συνθήκη αυτή είναι γνωστή ως Συνθήκη των Σεβρών.

         Στην Ελλάδα η είδηση της  υπογραφής της Συνθήκης των Σεβρών, που σήμαινε την πραγματοποίηση σε μεγάλο βαθμό της Μεγάλης Ιδέας, έγινε δεκτή με εκδηλώσεις άκρατου ενθουσιασμού. Γινόταν κυριολεκτικά η Ελλάδα των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών.

      

        Τελικά η Συνθήκη των Σεβρών, που ήταν η Καλύτερη Συνθήκη που συντάχθηκε ποτέ για τα ελληνικά ζητήματα, δεν κυρώθηκε από κανένα Συμμαχικό Κοινοβούλιο, ούτε και από αυτό το Τουρκικό Κοινοβούλιο της Κυβερνήσεως της Κωνσταντινούπολης. Η Συνθήκη κυρώθηκε μόνο από την Ελληνική Βουλή και τελικά ποτέ δεν εφαρμόστηκε.  

        Όχι οι λαοί αλλά οι κυβερνήσεις των συμμάχων που δεν επιθυμούσαν την εφαρμογή της Συνθήκης των Σεβρών κορόιδεψαν για μια ακόμη φορά την καλοπροαίρετη πατρίδα μας.

        Διαπιστώσεις-Συμπεράσματα

       Όσα διαδραματίστηκαν τις μαύρες εκείνες μέρες είναι αδύνατο να ξεχαστούν. Σταματάει ο νους του ανθρώπου αν αναλογιστεί τις κτηνωδίες που διαπράχθηκαν σε βάρος των Ρωμιών της Μικράς Ασίας. Απορεί πώς είναι δυνατόν κάποιοι άνθρωποι να συνέλαβαν και να εκτέλεσαν τέτοιες πράξεις βαρβαρότητας, που αποτελούν μελανιά και ντροπή για όλη την ανθρωπότητα και την ιστορίας της.

        Οι διηγήσεις όσων επέζησαν από την Κεμαλική κόλαση δεν μπορούν να αφήσουν κανέναν ασυγκίνητο. Δεν υπάρχει ανοσιούργημα που να μην διαπράχθηκε με θύματα τους δύστυχους Ρωμιούς. Ακόμα και σήμερα, 94 χρόνια μετά, ραγίζει η καρδιά όποιου τις διαβάζει, όσο σκληρή κι αν είναι.

         Ο χρόνος στην περίπτωση αυτή αποδεικνύεται ανεπαρκής γιατρός και τέτοιες πληγές δύσκολα κλείνουν. Άνθρωποι σφαγιάστηκαν κτηνωδώς, ακόμη και νήπια, τόσα που ο Ηρώδης πια φαντάζει μικροκακοποιός, γυναίκες ατιμάσθηκαν μπροστά στους οικείους τους, οικογένειες ξεκληρίστηκαν, αξιοπρέπειες τσαλακώθηκαν, ιερά βεβηλώθηκαν, περιουσίες αρπάχθηκαν, περιοχές ολόκληρες ερήμωσαν.

         Όμως, παρά τη συναισθηματική φόρτιση από όλα τα παραπάνω, ας προσπαθήσουμε να τα δούμε όσο γίνεται πιο ψυχρά και να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.

·              Η χειρότερη χρονιά για τον Ελληνισμό, σε όλη την ιστορική του διαδρομή, δηλαδή περίπου τις τρεις τελευταίες χιλιετίες, είναι το 1922. Ο ιστορικός του μέλλοντος θα μείνει απορημένος για το πώς άρκεσε μόνο μια χρονιά για να χαθεί ό, τι κατακτήθηκε στην Ομηρική εποχή 3000 χρόνια πριν, ό, τι οικοδομήθηκε στα κλασικά χρόνια, ό, τι αγιάστηκε κατά τους πρώτους αιώνες της εκκλησίας και ό, τι πεισματικά με νύχια και με δόντια κρατήθηκε μετέπειτα από το Διγενή και τους άλλους ακρίτες.

·           Η μικρασιατική καταστροφή δεν  μπορεί να θεωρείται γεγονός μεμονωμένο. Είναι μέρος, ίσως το τραγικότερο, μιας γενικότερης ιστορικής περιόδου κατά τον 20^ο αιώνα της εκ βάθρων αποξήλωσης του Ελληνισμού από τα μέρη της Ανατολής, από έναν χώρο δηλαδή όπου αναδείχθηκε και μεγαλούργησε. Δεν πρέπει να τη δούμε ξεκομμένα από την κτηνώδη γενοκτονία των Ποντίων που προηγήθηκε και αργότερα από το βίαιο αφελληνισμό της Κωνσταντινούπολης κατά τις δεκαετίες ’50 και ’60, από τους μεθοδευμένους διωγμούς στην Ίμβρο και την Τένεδο και για να έρθουμε και στις μέρες μας, από τον προσεκτικά μεθοδευμένο εκτουρκισμό της μαρτυρικής μεγαλονήσου της Κύπρου μας.

·           Η Κεμαλική ιδεολογία σε όλες αυτές τις περιπτώσεις φάνηκε σε όλο της το μεγαλείο. Στο νεοτουρκικό κράτος, παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις περί ισότητας κλπ, ουσιαστικά είχε αρθεί πια η Οθωμανική ανοχή στις διάφορες εθνότητες. Ο καθένας όφειλε ή να είναι Τούρκος ή να πεθάνει. Νοσηρή ιδεολογία που πληρώθηκε με αίμα εκατομμυρίων Αρμενίων και Ελλήνων. Κατόπιν αυτών, η πολυθρύλητη ελληνοτουρκική φιλία μπορεί να είναι παραπάνω από επιθυμητή, αλλά η επανάπαυσή μας σε αυτή συνιστά ασυγχώρητη αφέλεια.

·           Καταστροφική αποδείχθηκε η νοοτροπία που καλλιεργήθηκε στην κοινή γνώμη για παύση του πολέμου, για να γυρίσουν οι φαντάροι μας πίσω και τα λοιπά γνωστά, όπως «τι θέλει ο στρατός μας στην Τουρκία». Πουθενά ο εθνικός ενθουσιασμός για την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδερφών. Πουθενά η παλλαϊκή συστράτευση για τον κοινό σκοπό της επέκτασης της πατρίδας στη Μικρά Ασία. Οι ευθύνες της τότε παλιάς Ελλάδας είναι τεράστιες.

·           Η διχόνοια που επικρατούσε και το χάος στο οποίο είχε περιπέσει η ελληνική πολιτική ζωή ήταν αυτά που τελικά κατά πολλούς έδωσαν τη νίκη στον Κεμάλ Ατατούρκ. Δεν θα ήταν υπερβολή αν αναφερόταν ότι η Ελλάδα έκανε τα πάντα για να ηττηθεί. Αλγεινή εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στις κρίσιμες στιγμές της εθνικής δοκιμασίας πολλοί στην Ελλάδα πρότασσαν το κομματικό ή μικροπολιτικό συμφέρον έναντι του εθνικού. Άλλοι τάσσονταν σύμμαχοι στο πλευρό της Γερμανίας υπηρετώντας βασιλικές οικογενειοκρατίες, άλλοι βασίζονταν στις Βρετανικές φλύαρες αοριστίες.

·           Ποιος λοιπόν έφταιξε που χάσαμε; Οι Σύμμαχοι, εμείς ή και οι δύο;

           Οι σύμμαχοι;  

-          Που υποσχέθηκαν πολλά και δεν έκαναν σχεδόν τίποτε;

-          Που τραβούσαν συνεχώς το χαλί κάτω απ’ τα πόδια μας;

-          Που εκείνο που τους ενδιέφερε ήταν οι διμερείς συμφωνίες με τους Τούρκους για να πουλήσουν εφόδια, υλικά και οπλισμό;

           Εμείς;

       - Που δεν αξιοποιήσαμε την παρουσία μας στο στρατόπεδο των νικητών του Α΄   Παγκοσμίου Πολέμου;

-         Που θεωρήσαμε ότι μετά την απελευθέρωση της Σμύρνης θα μπορούσαμε να καταλάβουμε την Άγκυρα;

-         Που λησμονήσαμε ότι από το 1912 η Ελλάδα ήταν σε διαρκή επιστράτευση με απενεργοποιημένο το παραγωγικό ανθρώπινο δυναμικό και νεκρή την οικονομία της;

·         Μετά το ’22 η Ελλάδα μας κυριολεκτικά μεταμορφώθηκε. Βέβαια ήταν πια μια “μικρή πλην έντιμος”, όπως ανόητα διακήρυσσαν κάποιοι πολιτικοί της εποχής (λες και το “έντιμος” αποτελεί τίτλο τιμής για ένα κράτος). Από την άλλη όμως, το 1,5 εκατομμύριο περίπου των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στη  νέα τους πατρίδα, εξαθλιωμένοι στην αρχή, προοδεύοντας όμως στη συνέχεια, άλλαξαν το σκηνικό της χώρας μας.

      ●   Τέλος, ας μην λησμονούμε ότι σε όλες τις μάχες που έλαβαν χώρα ο Ελληνικός Στρατός ουδέποτε ηττήθηκε, πλην φυσικά της τελικής αντεπίθεσης των Τούρκων. Με απόλυτη επιτυχία απελευθέρωσε τη Σμύρνη, υπήρξε νικητής στις επιχειρήσεις της Φιλαδέλφειας, Πάνορμου, Προύσας, Ουσάκ, Τσεντίλ, ως επίσης και στο Δορρύλαιο (Εσκή Σεχήρ), Κιουτάχεια, Αφιόν Καραχισάρ και τέλος στη διάβαση και σταθεροποίηση Δυτικά του Σαγγάριου.

       ●   Στο ερώτημά μας: “χάθηκαν λοιπόν όλα;”, μπορεί ναι μπορεί και όχι. Ο ποιητής, πιστός στη δύναμη του έθνους λέει ότι τη Ρωμιοσύνη δεν πρέπει να την κλαίμε. Ή, τουλάχιστον, αν πρέπει να κλάψουμε για τις συμφορές που πέρασαν, άλλο τόσο έχουμε χρέος ιερό στις χιλιάδες των νεκρών εθνομαρτύρων, να θεριεύουμε στις προκλήσεις που ανοίγονται διάπλατα μπροστά μας.